Ley Natural

LEY NATURAL: BALANGKAS NG PAGMUMUNI-MUNI
(Hango sa mga nota mula kay Padre Roque J. Ferriols, SJ)
Bong S. Eliab - Ateneo de Davao University

Tatalakayin ngayon ang ley natural. Eto ang nakaplanong balangkas ng pagtalakay.

1. Telos - hantungan ng likas na paghihilig

sa malay tao: ninanais, hinahanap
layunin, kabuoan, katuparan

2. Telos ng tao: kaligayahan

hindi aliw ng laman
ni kwarta ni ariarian
ni puri ng tao

3. Ang kahiligan na ugat ng kilos tao

a. paghahanap sa walang hanggang kabutihan at katotohanan

* sa walang hanggang pag-ibig at pag-uunawa
* sa kalagayan ng pagka-bukod-tangi, pagka-nag-
* iisa at pagka-bahagi-ng-kabuoan,
* pakikipagkapuwa tao.

b. KALIGAYAHAN - pagtupad sa a.

* paghantong sa Puong Maykapal sa kasamahan ng
* kapuwa tao
* nagsisimulang maganap sa kasalukuyan ngunit hindi
* mabubuo dito
* sa ibang buhay ang tuluyan-di-tuluyan na walang
* hanggang pagtupad

k. ETIKA - kaya't ang gawain ng tao sa lupa ay dapat

* nababagay sa kalagayan ng tao bilang nakatalaga at humahantong sa b.

d. DAPAT - na sa pangangailangan ng udyok ng kalikasan:

* udyok na kaibuturan natin: kung wala ito hindi ako ako, hindi tayo tayo.

4. Nararanasan ang 3, sa konsyensya

* bilang kaalaman
* bilang utos
* bilang katahimikan

SINAUNA

Ang kalikasan ay nararanasan bilang gumagalaw, umiiral, nagiging. . . Maraming mga pilosopiya ang nakababatid nito; sinusubukan ng iba't ibang pilosopo na isadetalye ito sa iba't ibang paraan. Ngayon, ang sinubukan kong gisingin ay iyong sinaunang pagdanas sa daigdig: sinauna, sapagkat nauuna sa anomang teorya o pagsasadetalye. Hindi malinaw sa maka-matematikong kalinawan: h indi sapagkat malabo; hindi sapagkat hindi nalalaman, kundi sapagkat nalalaman bilang siksik sa meron, bilang tigib sa potensyal (pagka-maaring magbigay kaalaman at pag-uunawa at paggawa). Kaya't talagang malinaw ang sinaunang pagdanas; nagpapaunawa sa atin ang daigdig, at nauunawaan natin. . . kaya't nagiging batayan, sanhi, unang puno, ng pakikipagtagpo, halimbawa, sa unang Meron-na-meron na doon "tayo ginagalaw, at siya nama'y hindi gumagalaw". At nagpapaunawa sa atin ang daigdig, at nauunawaan natin kaya't nagiging batayan, sanhi, unang puno, halimbawa, ng isang lumilinaw ng lumilinaw na pag-aaninaw, at pagkikilala, sa ley natural.

Delikadong gawain ito. Ang nagawa ko lamang sa bahaging pastorale ay mag-ayos ng ilang "pagtuturo ng daliri" sa hindi masabi, magbigay ng ilang "padaplis" na pahiwatig. . . at ang rumersulta baga ay na hawak mo na naman ang isa pang papel na kinasusulatan ng isa pang teorya na ibig ilarawan ang daigdig? Ang nakababalisa baga ay na ang sinaunang pagdanas sa daigdig, ang nauuna sa anomang teorya at pagsasadetalye, at samakatwid sanhi rin ng anomang teorya at pagsasadetalye, ay hindi maaring pag-usapan kundi sa pamamag-itan ng isa pang teorya at isa pang pagsasadetalye?

Sa palagay ko hindi. Maaring ipahiwatig itong sinaunang ito sa isang paraan na hindi eksakto sa maka-matematikong pagka-eksakto, ngunit eksaktong eksakto pa rin sa nibel ng pagbibigay-mulat kaninoman na handang gumising at manatiling gising at alisto sa sinauna. . . at sakop diyan lahat ng tao na hindi nagpakulong sa isang desisyon na ituring na matematika o maka-matematika lamang ang kaisa-isang pag-iisip na gagamitin nila. Iyan ang aking pinagsikapang gawin sa bahaging pinamagatan kong Pastorale: matauhan sana tayo ukol sa sinauna, upang huwag natin malimutan sa mga susunod na pahina ng pagteteorya at pagsasadetalye, na lahat ng teorya at detalye ay matindi nating pinagsisikapan na isilang mula sa sinauna at panatilihing nakatuntung sa sinauna. Upang harinawa'y palaging humahanap ng tibay at katotohanan mula sa sinauna.

Halimbawa, gagamitin natin ang salitang griyegong telos. Hindi nito ibig sabihin na gagamitin natin ang katagang telos sa kahulugan na ibinigay ng isang lumang teoryang biolohiko sa telos at sa mga katagang galing sa telos. Hindi ibabatay at walang kinalaman sa teoryang biolohiko ng entelecheia ang ating etikong pagtalakay.

Marahil mapapansin ng tusong mambabasa na matindi at malalim ang impluensya nina Aristoteles at Sto. Tomas sa mga pahinang ito. Malaki ang utang na loob na tinatanaw ko sa kanila. Sila'y mga "nagtuturo ng daliri", mga gimigising at nagbibigay-loob, nagpapamulat sa isip. Gayunpaman, hindi natin gagamitin ang "telos" sa kanilang kahulugan. Susubukan nating gamitin ang "telos" sa kahulugan nito bago pa ginamit ng mga pilosopo. Sinaunang telos: pagtukoy sa naaaninagan na tinutunguhan ng kalikasan na hantungan, kabuoan, katuparan, pag-usbong, paglago, atbp. Gagamitin natin ang "telos" bilang pagtawag ng pansin sa sinauna; pagturo sa mga hindi makonseptong galaw nito; pagtawag pansin sa mga kaktutubong kilus na tumutungo sa malinaw-malabong hantungan, kabuoan, katuparan. Sa madali't sabi, pagagalawin natin ang katagang "telos" sa abot tanaw ng sinauna.